Τα παιδιά είναι μία αστείρευτη πηγή φαντασίας, όπου το καλό και το κακό, το όμορφο και το άσχημο, το μαγικό και το εξωτικό, συνυπάρχουν. Έχοντας περάσει από αυτό το στάδιο της ζωής μας, εμείς οι ενήλικες συχνά λησμονούμε πώς είναι να φοβάται κανείς πραγματικά, με όλο του το είναι, κάτι που στα μάτια μας πλέον φαντάζει ανούσιο, απλό ή διαχειρίσιμο.
Για ένα παιδί, ωστόσο, τα πράγματα γίνονται λίγο πιο σύνθετα, καθώς ένας κοινός καθημερινός φόβος μετατρέπεται σε φοβία. Ποια είναι όμως η διαφορά ανάμεσα στον φόβο και στη φοβία;
Ο φόβος αναφέρεται σε μία δυσάρεστη αίσθηση, η οποία είναι άμεσα σχετιζόμενη με μία συνθήκη απειλητική και επικίνδυνη για τη ζωή μας. Γι’ αυτό μάλιστα, ο φόβος δε θα πρέπει να λογίζεται απαραίτητα ως ένα άσχημο, αρνητικό συναίσθημα καθώς επί της ουσίας, λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός αυτοπροστασίας που διασφαλίζει την επιβίωσή μας, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με πραγματικούς, υπαρκτούς κινδύνους. Από την άλλη, η φοβία συνιστά την επέκταση του φόβου, με την έννοια ότι αναφέρεται σε έναν ειδικό φόβο για μία συγκεκριμένη κατάσταση, ο οποίος δε βασίζεται στη λογική. Η εκτίμηση της ύπαρξης κινδύνου δεν είναι ρεαλιστική και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να κινητοποιεί υπερβολικές συναισθηματικές αντιδράσεις, πρακτικές αποφυγής και πανικόμορφες εκδηλώσεις.
Οι φόβοι και οι φοβίες, λοιπόν, λόγω του γεγονότος ότι ο άνθρωπος από την αρχή της σύλληψής του έως και το τέλος της ζωής του είναι διαρκώς αναπτυξιακά εξελισσόμενος, αλλάζουν μορφή και διαφοροποιούνται ανάλογα με τη χρονολογική ηλικία και σαφώς, τη νοητική και συναισθηματική ωριμότητα του παιδιού. Ενδεικτικά, δίδονται παρακάτω ορισμένα τυπικά παραδείγματα φόβων και φοβιών ανάλογα με τη χρονολογική ηλικία:
Βρεφική ηλικία
- Δυνατοί ήχοι και θόρυβοι
- Μεγάλα αντικείμενα
- Φόβος ότι θα πέσουν
- Φόβος για τους ξένους (από τον 6ο μήνα έως περίπου 2 ετών, με κορύφωση κατά τον 7ο – 8ο μήνα ζωής)
Προσχολική ηλικία (έως 6 ετών)
- Σκοτάδι
- Σκιές και ήχοι τη νύχτα
- Υπαρκτά ζώα
- Όντα μυθοπλασίας και τέρατα
- Προσωπεία με έντονα χαρακτηριστικά (μάσκες, κλόουν, κλπ.)
Σχολική ηλικία (έως 11 ετών)
- Ζώα και έντομα (αράχνες και φίδια σε μεγαλύτερη συχνότητα)
- Φυσικά φαινόμενα (καταιγίδα, σεισμός, κεραυνοί, αστραπές, μεγάλα κύματα, κλπ.)
- Ενέσεις, εμβόλια, επίσκεψη στους γιατρούς
- Κλέφτες και κακοποιούς
- Σχολική επίδοση
- Θάνατο (ειδικότερα στα μέλη της οικογένειας ή και σε ευρύτερη κλίμακα)
Εφηβική ηλικία (έως 19 ετών)
- Κοινωνικές καταστάσεις (περίγυρος συνομηλίκων)
- Έκθεση σε ένα κοινωνικό σύνολο
- Σχολική επίδοση
- Ταυτότητα (ποιος/α είμαι)
- Σεξουαλικό προσανατολισμό και επιθυμία
Ένας φόβος, όπως στα παραδείγματα παραπάνω, προκειμένου να εντοπιστεί και να θεωρηθεί φοβία, χρειάζεται να πληροί ορισμένα κριτήρια, τα οποία έχουν ως εξής:
- Επίμονος, παράλογος φόβος για συγκεκριμένα γεγονότα (π.χ. έναν σκύλο)
- Η έκθεση του παιδιού στο φοβικό αντικείμενο εγείρει έντονες συμπεριφορικές αντιδράσεις (π.χ. κρίση πανικού, έντονο κλάμα, κλπ.)
- Οι ενήλικες αναγνωρίζουν ότι ο φόβος είναι μη λογικός
- Συμπεριφορές αποφυγής του φοβικού ερεθίσματος
- Έκπτωση της λειτουργικότητας του παιδιού, δηλαδή το παιδί έχει τόσο έντονη δυσφορία και άγχος που επηρεάζει άλλους τομείς στη ζωής του, όπως τη σχολική επίδοση, τις κοινωνικές του συναναστροφές, την υγιεινή του, τις οικογενειακές σχέσεις, κλπ.
- Ο έντονος φόβος διαρκεί το λιγότερο 6 μήνες (για παιδιά κάτω των 18 ετών)
- Δεν υφίσταται κάποια άλλη διαταραχή που να επηρεάζει τη δημιουργία ή συντήρηση μίας ή πολλαπλών φοβιών
Έχοντας, λοιπόν, μία πληρέστερη εικόνα για τους φόβους που μπορεί να αντιμετωπίζει ένα παιδί ανάλογα με την ηλικία του, μπορούμε να δούμε πώς μπορούμε σαν γονείς να το βοηθήσουμε έτσι ώστε να το ανακουφίσουμε και να του συμπαρασταθούμε στη δυσκολία του:
- Αποφεύγουμε να απαξιώνουμε τον φόβο του παιδιού, ειδικά μπροστά σε αδέρφια ή συνομηλίκους
- Παραμένουμε ήρεμοι και σταθεροί προκειμένου να μην εγείρουμε επιπλέον ένταση στο παιδί
- Αποφεύγουμε να πιέζουμε το παιδί να ξεπεράσει τους φόβους του
- Δηλώνουμε ότι είμαστε διαθέσιμοι να το βοηθήσουμε (και όχι να αναλάβουμε εμείς την προσπάθειά του να ξεπεράσει τους φόβους του)
- Προσφέρουμε θετική ενίσχυση και παρακίνηση (είτε λεκτικά, π.χ. «Μπράβο σου! Τα καταφέρνεις περίφημα!», «Μπορείς να τα καταφέρεις, το έχεις!» είτε έμπρακτα, δίνοντας αυτοκόλλητα, διαβάζοντας παραμύθια που αρέσουν στο παιδί, πηγαίνοντας βόλτα στο πάρκο, κλπ. όταν έχει καταφέρει να ξεπεράσει κάποιο εμπόδιο σχετικά με τον φόβο του)
- Δίνουμε χρόνο στο παιδί να ξεπεράσει τον φόβο του με σεβασμό, χωρίς να βιαζόμαστε
- Μιλώντας στο παιδί χρησιμοποιώντας την εκλογίκευση, π.χ. «Είναι φυσικό κάποιες φορές να φοβάσαι. Αυτό δείχνει ότι μεγαλώνεις με υγιή τρόπο!», «Ακόμη και εμείς οι μεγάλοι φοβόμαστε κάποια πράγματα! Αλλά μαθαίνουμε να τα αντιμετωπίζουμε σιγά-σιγά και μέρα με τη μέρα!»
- Θέτουμε στόχους έτσι ώστε να συνδέσουμε τη βελτίωση στον φόβο του παιδιού με ένα ορόσημο που έχουμε ήδη θέσει, (π.χ. αν υπάρχει φόβος για τους σκύλους, θέτουμε στόχο στο τέλος του μήνα να καταφέρει να βλέπει σκυλάκια σε ταινίες στην τηλεόραση χωρίς υπερβολικό άγχος, στο τέλος του επόμενου μήνα να καταφέρει να κοιτάζει τον σκύλο στο απέναντι μπαλκόνι που έχει ο γείτονάς μας, κ.ο.κ.)
- Παραμένουμε υπομονετικοί και με κατανόηση, δημιουργώντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον όπου το παιδί δε νιώθει ενοχές για τον φόβο ή τη φοβία του
Σε περίπτωση που ο φόβος του παιδιού παραμένει σε ένταση, συχνότητα για περισσότερο από 6 μήνες, θα ήταν βοηθητικό να απευθυνθείτε σε επαγγελματία ψυχικής υγείας προκείμενου να εξακριβώσετε εάν το παιδί ή και εσείς σαν οικογένεια χρειάζεστε υποστήριξη.
Πηγές:
Wilmhurst, L. (2011). Εξελικτική Ψυχοπαθολογία: Μία αναπτυξιακή προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.
Χριστοπούλου, Α. (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος
ΤΗΛ : 2104004343
info@tapaidialegei.gr
Αμισσού 11, Κερατσίνι,Αττικής, Ελλάδα
